با توجه به ابتکارات مختلف از سوی کشورها (کمربند – جاده چین، بازسازی جهان بهتر G7 و دروازه جهانی اتحادیه اروپا) همچنین رقابت‌های کریدوری – زیرساختی منطقه‌ای در جریان و همچنین با اتکا به سیاست همسایگی جمهوری اسلامی ایران و تبدیل کشور به مرکز تبادلات بر اساس برنامه هفتم توسعه نکات زیر بر اساس گزارش کریدور انرژی شمال – جنوب به دست آمده است:
قرارگیری ایران در یکی از مهم‌ترین نقاط تولید انرژی در جهان، موجب شده که اقدام برای هرگونه برنامه‌ریزی و تدوین استراتژی جدید برای مسیر کلی کشور و مشخصاً بخش انرژی بدون شناخت نسبت به حوزه انرژی کشورهای همسایه در این بخش از جهان میسر نباشد. با علم به این موضوع و به‌عنوان سطحی از مرور روندهای عرضه و تقاضای انرژی در سطح جهان و منطقه، مطالعه بازار بخش انرژی کشورهای هم‌جوار ایران در دستور کار قرار گرفت. منطقه آسیای مرکزی یکی از نقاط مهم و حساس در ساختار ژئوپلیتیکی منطقه اوراسیا است که از قرن نوزدهم و شروع بازی بزرگ بین روسیه تزاری و بریتانیا توجهات را به سمت خود معطوف کرد. این منطقه همواره مورد توجه قدرت‌های بزرگ غربی و شرقی قرار گرفته است. از این رو همجواری ایران با این منطقه محصور در خشکی و دارای ذخایر انرژی نیازمند خوانشی جدید و توجه ویژه است.
موقعیت و ویژگی‌های ژئوپلتیکی ایران و کشورهای آسیای مرکزی به گونه‌ای است که با یکدیگر دارای وابستگی ژئوپلتیکی، ژئواکونومیک و ژئوکالچرال دارند. این وابستگی زمینه و علت تعامل بین‌المللی و توسعه روابط در نظام بین‌الملل را شکل می‌دهد. ایران رابط بین دریای خزر و خلیج فارس است. ایران دارای مقرون به صرفه‌ترین مسیر برای ساخت خطوط لوله نفت و گاز برای انتقال نفت و گاز از قفقاز و آسیای مرکزی به بازارهای انرژی در جهان است. این کشور 1550 کیلومتر مرز زمینی با ترکمنستان، آذربایجان و ارمنستان دارد و خط ساحلی آن 650 کیلومتر است. بنابراین، ایران از موقعیت ژئوپلیتیکی ویژه‌ای برخوردار است که برای کمک به حل مشکلات صادراتی که این کشورها با آن مواجه هستند، بی رقیب است. علاوه بر این، ایران از نظر روابط دیرینه قومی، مذهبی و فرهنگی با جمهوری‌های آسیای مرکزی و قفقاز و داشتن تجربیات ارزنده در زمینه‌های مختلف صنعت نفت، نقش بسزایی در ارتباط با کشورهای مختلف منطقه دارد.
منطقه کاسپین و کشورهای آن زندانی جغرافیا هستند. دور بودن این منطقه از بازارهای جهانی و فقدان زیرساخت‌های مورد نیاز برای رساندن منابع انرژی به بازار مصرف، به کاهش تقاضای جهانی انرژی از منطقه در مقاطع مختلف توسط نهادهای خصوصی و دولتی کمک کرده است. این امر منجر به وابستگی زیادی به کشورهای ترانزیت انرژی، یعنی روسیه شده است که بر ژئوپلیتیک منطقه تأثیر می‌گذارد. ایران به‌عنوان دومین کشور دارای ظرفیت ترانزیت و جایگزین برای روسیه، می‌تواند توجه دولت‌های منطقه را از طریق دیپلماسی جلب کند تا یک کشور قابل اطمینان و جایگزین برای ترانزیت کالا و انرژی باشد.
نگاه قدرت‌های بزرگ و کشورهای منطقه به آسیای مرکزی از اهمیت فراوانی برخوردار است. نقش کشورهای آسیای مرکزی در ژئوپلیتیک انرژی باعث به وجود آمدن یک الگوی رقابت و همکاری در منطقه اوراسیا شده است. بعد از جنگ اوکراین این نقش برجسته‌تر و گسترده‌تر شد. به‌عنوان مثال توجهات به دو کشور آذربایجان و ترکمنستان بیشتر شد.
بحران انرژی در اروپا و تحریم‌های همه جانبه علیه روسیه توجهات را به سمت انرژی کشورهای آسیای مرکزی به ویژه گاز ترکمنستان جلب کرده است.
با وجود اندک به نظررسیدن ذخایر انرژی کاسپین در مقایسه با دیگر مناطق، اگر ذخایر انرژی کشورهای عضو در نظر گرفته شود، اهمیت انرژی منطقة کاسپین در معادلات ژئواستراتژیک برجستگی خود را نشان می‌دهد؛ درآمدهای انرژی سهم قابل توجهی در اقتصادی کشورهای ساحلی دارد؛ اگرچه ایالات متحده از نظر جغرافیایی دور از حوزه خزر است، اما با تمرکز بر کنترل مسیرهای انتقال انرژی (ازجمله خطوط لوله و کریدورهای بین قاره‌ای)، همواره حضور خود را در معادلات انرژی این منطقه به‌عنوان یک ابزار برتری راهبردی تثبیت کرده است. این رویکرد، در چهارچوب مفهومی «جنگ خطوط لوله» قرار می‌گیرد که به موجب آن، رقابت بر سر تسلط بر زیرساخت‌های انرژی، به موتور محرکه «بازی بزرگ جدید» در اوراسیا تبدیل شده است. در این رقابت، قدرت‌هایی مانند روسیه، چین و اتحادیه اروپا با اهداف متضاد، در حال بازتعریف نقشه ژئواکونومی منطقه هستند.
همچنان باید درنظر داشت که نمی‌توان از شرایط سیاست خارجه ایران در این موضوع چشم‌پوشی کرد و اتفاقاً باید به مساله تحریم‌ها و مناسبات میان ایران و آمریکا به‌چشم یک عنصر کاملاً مؤثر و در مواردی تعیین‌کنند نگریست. به این دلیل که اگر مذاکرات فعلی بین ایران و ایالات متحده به نتیجه نسبی برسد شرایط در دو بعد ژئواکونومی داخلی و منطقه‌ای تا حدی تغییر خواهد کرد که این امر باعث می‌شود تجارت ایران با کشورهای آسیای مرکزی و جنوبی تغییر کند؛ بنابراین باید سناریوهای مختلف را در نظر گرفت.
متن کامل گزارش «آسیب‌شناسی فعال کریدور انرژی شمال – جنوب» را اینجا بخوانید.