مرکز پژوهش‌های اتاق ایران، در گزارشی به تحلیل «باز توزیع قدرت در اقتصاد سیاسی بین‌الملل و نقش سازمان همکاری شانگهای با محوریت چین-اجلاس 2025» پرداخته است.
در این گزارش تأکید شده است: باز توزیع قدرت در نظم جهانی کنونی صرفاً جابه‌جایی منابع مادی نیست، بلکه تغییر در هنجارها، نهادها و روایت‌های مشروعیت را نیز در برمی‌گیرد. چین در قلب این فرایند است: هم موتور اصلی انتقال قدرت جهانی و هم کشوری آسیب‌پذیر در برابر فشارها و محدودیت‌ها.
در این گزارش آمده است: الگوهای نظری باز توزیع قدرت شامل: افول قدرت مسلط و خلأ ناشی از آن، خطر برابری قدرت نوظهور با قدرت مسلط، موازنه‌سازی در برابر سلطه یک‌جانبه، و نقش نهادهای بین‌المللی در مدیریت انتقال هستند. اقتصاد جهانی مهم‌ترین صحنه انتقال قدرت است؛ تغییر زنجیره‌های تولید و تجارت، کاهش وابستگی به دلار و صعود کشورهای جنوب جهان.
بر اساس این گزارش، فنّاوری‌های نوین مانند هوش مصنوعی، فضای مجازی، نیمه‌رساناها و انرژی‌های پاک به ستون اصلی قدرت در قرن بیست‌ویکم بدل شده‌اند. هرچند منابع انرژی و مواد خام همچنان بنیان قدرت‌اند؛ چین با سرمایه‌گذاری در آفریقا و سلطه بر انرژی‌های تجدیدپذیر جایگاه ویژه‌ای یافته است.
این گزارش می‌افزاید: پویایی جمعیتی تعیین‌کننده است؛ هند با جمعیت جوان صعود می‌کند، در حالی که چین و غرب با پیری جمعیت و کاهش باروری مواجه‌اند.
در این گزارش آمده است: بلوک‌های نوظهور مانند بریکس و سازمان همکاری شانگهای، بستر هم‌گرایی قدرت‌های جدید و ابزار نهادسازی موازی در برابر غرب‌اند. نظام غربی دچار ضعف‌های درونی مانند نابرابری اقتصادی، قطبی‌سازی سیاسی و بحران مشروعیت دموکراسی است که فضا را برای رقبای نوظهور باز می‌کند.
در این گزارش تأکید شده است: جنگ روایت‌ها یکی از ابعاد مهم باز توزیع قدرت است؛ چین و روسیه روایت‌هایی بدیل در برابر روایت‌های لیبرال غربی ارائه می‌دهند. چین بازیگری دوگانه است؛ از یک سو موتور اصلی تغییر با اقتصاد، فنّاوری و ابتکارهای چندجانبه و از سوی دیگر آسیب‌پذیر در برابر فشار خارجی و مشکلات داخلی.
بر اساس این گزارش، ابتکارهای سه‌گانه شی جین‌پینگ شامل امنیت جهانی، توسعه جهانی و تمدن جهانی، همراه با ابتکار حکمرانی جهانی، چارچوب هنجاری سیاست خارجی چین را شکل می‌دهند. پروژه کمربند و جاده ابزار کلیدی چین برای بازطراحی شبکه‌های تجاری و نفوذ ژئوپلیتیکی است. سازمان همکاری شانگهای با محوریت چین از یک نهاد امنیتی منطقه‌ای به پلتفرمی چندوجهی (امنیتی، اقتصادی، فنّاوری و هنجاری) ارتقا یافته است.
گزارش می‌افزاید: بیانیه تیانجین ۲۰۲۵ مرحله‌ای تازه در نهادینه‌سازی خیزش چین است؛ گذار از امنیت سخت به حکمرانی فنّاوری، اقتصاد دیجیتال و انرژی‌های پاک.
در این گزارش آمده است: ابعاد امنیتی سازمان شانگهای شامل مقابله با تروریسم، افراط‌گرایی، جدایی‌طلبی، امنیت سایبری و جلوگیری از رقابت تسلیحاتی در فضاست. ابعاد اقتصادی و مالی شامل تسویه با ارزهای ملی، ایجاد بانک توسعه شانگهای و تقویت همکاری‌های بانکی و تجاری میان اعضاست. ابعاد فنّاوری شامل تدوین نقشه راه هوش مصنوعی، ایجاد مراکز نوآوری، اقتصاد دیجیتال و انرژی‌های تجدیدپذیر است. ابعاد فرهنگی و نرم سازمان شانگهای شامل آموزش، سلامت، گردشگری، دانشگاه مشترک و همکاری‌های محیط‌زیستی برای تقویت مشروعیت چندجانبه‌گرایی است.
بر اساس این گزارش، جایگاه ایران در سازمان همکاری شانگهای فرصتی راهبردی برای بهره‌برداری از کریدورهای ترانزیتی، کاهش فشار تحریم‌ها از راه سازوکارهای مالی، همکاری فنّاوری و تقویت گفتمان چندقطبی عادلانه فراهم می‌آورد.
متن کامل این گزارش را اینجا بخوانید.