مرکز پژوهشهای اتاق ایران گزارشی با عنوان «نقش بنادر خشک در سیاستهای توسعه درون سرزمینی» به بررسی این حوزه و وضعیت کشورمان در موضوع بنادر خشک پرداخته است.
در طول نیمقرن گذشته، اقتصاد جهانی با عبور تدریجی از موانع جغرافیایی، فناوری و حتی سیاسی، به سمت یکپارچگی بیشتر حرکت کرده است. یکپارچهشدن بازارها و بینالمللیشدن تولید صنعتی، وابستگی متقابل کشورها را افزایش داده و سرمایهگذاریهای عظیمی را در زیرساختهای لجستیکی بهویژه در اقتصادهای بزرگ جهان رقم زده است. نتیجه این روند، شکلگیری زنجیرههای تأمین جهانی است که تولید، توزیع و مصرف را در مقیاسی فراملی به هم پیوند میدهد.
یکی از مهمترین تحولات این مسیر، ظهور و گسترش کانتینرسازی بوده است. از دهه ۱۹۶۰ به بعد، حملونقل کانتینری با سرعتی چشمگیر توسعه یافته و امروز به ستون فقرات جهانیشدن تجارت بدل شده است. برآوردها نشان میدهد که حملونقل کانتینری حدود ۱۳ درصد از حجم تجارت دریایی جهان و نزدیک به ۴۹ درصد از ارزش آن را دربرمیگیرد. رشد مستمر حجم کالاهای کانتینری، بنادر دریایی را وارد مرحلهای تازه از رقابت و تحول کرده است.
اگرچه بنادر همواره دروازههای اصلی تجارت دریایی بودهاند، اما با گسترش کانتینرسازی، یک مسئله کلیدی بیش از گذشته خود را نشان داد: ارتباط مؤثر با مناطق داخلی. پیشرفت در ترمینالهای بندری بدون بهبود دسترسی زمینی، ریلی و لجستیکی، برای کارایی کل زنجیره حملونقل کافی نیست. در این شرایط، مفاهیمی مانند «لجستیک یکپارچه» و «زنجیره تأمین» اهمیت یافتند و نقش راهآهن و شبکههای حملونقل داخلی بهعنوان مکمل بنادر پررنگتر شد.
سیستمهای مدرن حملونقل بر پایه شبکهای از «گرهها» و «پیوندها» عمل میکنند. گرهها نقاطی هستند که در آنها فعالیتهایی مانند تجمیع، تفکیک، ذخیرهسازی و انتقال کالا بین شیوههای مختلف حملونقل انجام میشود و پیوندها، مسیرهای اتصالدهنده این گرهها هستند. در چنین ساختاری، شرکتهای لجستیکی با ارائه خدمات ارزش افزوده مانند بستهبندی، سفارشیسازی و آمادهسازی کالا، نقش مهمی در کاهش هزینه و افزایش بهرهوری زنجیره تأمین ایفا میکنند.
در پاسخ به افزایش حجم کانتینرها و محدودیت ظرفیت بنادر دریایی، مفهوم «بندر خشک» بهعنوان یکی از گرههای کلیدی زنجیره تأمین شکل گرفت. بنادر خشک که معمولاً در مناطق داخلی کشورها و با اتصال ریلی یا جادهای به بنادر دریایی ایجاد میشوند، امکان انتقال بخشی از عملیات بندری به داخل سرزمین را فراهم میکنند. تجربه جهانی نشان میدهد که توسعه بنادر خشک، نهتنها فشار بر بنادر ساحلی را کاهش داده، بلکه مناطق داخلی را نیز وارد زنجیره ارزش جهانی کرده است.
در ایران نیز با توجه به موقعیت ژئوپلیتیکی، گستردگی سرزمینی و وجود مناطق آزاد و ویژه اقتصادی، بنادر خشک میتوانند به اهرمی مهم برای توسعه تبدیل شوند. پیوند این بنادر با کریدورهای حملونقل، مناطق آزاد و قطبهای صنعتی، ظرفیت آن را دارد که هزینه لجستیک را کاهش داده و نقش کشور را در زنجیره تأمین منطقهای و جهانی تقویت کند. با این حال، بهرهگیری مؤثر از این ظرفیت، نیازمند شناسایی دقیق نقاط قوت و ضعف، فرصتها و چالشهاست.
تجربه جهانی نشان میدهد که بنادر خشک، صرفاً پروژههای زیرساختی نیستند، بلکه ابزارهای راهبردی اتصال اقتصاد ملی به تجارت جهانیاند. برای ایران، انتخاب میان توسعه هدفمند این بنادر یا ادامه نگاه پروژهای و پراکنده، میتواند تعیینکننده جایگاه کشور در لجستیک منطقهای باشد. در شرایطی که زنجیرههای تأمین جهانی در حال بازآراییاند، بنادر خشک میتوانند به سکوی پرتاب اقتصاد داخلی بدل شوند؛ مشروط بر آنکه سیاستگذاری، سرمایهگذاری و مشارکت بخش خصوصی، همزمان و هماهنگ پیش برود.
متن کامل گزارش «نقش بنادر خشک در سیاستهای توسعه درون سرزمینی» را اینجا بخوانید.