خاور را به باختر وصل می‌کرد؛ از آسیا تا اروپا و آفریقا با همین «جاده» به هم وصل می‌شدند و ایران در این بین نقش مهمی را ایفا می‌کرد و از آن مهم‌تر سود کلانی هم به چنگ می‌آورد. مهم‌ترین کالایی که در این جاده ترانزیت می‌شد «ابریشم» بود به همین خاطر «فردیناند ریختوفن» نام «جاده ابریشم» را برای آن انتخاب کرد. ابریشمِ چین از این راه به دریای مدیترانه و مناطق دیگر از جمله ایران فرستاده می‌شد؛ هر چند ایران قرار بود محلی برای عبور این کالا باشد اما بخش زیادی از ابریشم‌ها عاید سرزمین آریایی‌ها می‌شد که از آن به عنوان کالایی برای جذب بریتانیایی‌ها استفاده می‌کردند. در زمان ساسانی‌ها بخش مهمی از درآمد ایرانی‌ها از این همین جاده به دست می‌آمد. اما اکنون این جاده به تاریخ پیوسته‌است.
جاده ابریشم به تاریخ پیوست اما تاریخ ترانزیت کالا با آن به پایان نرسید. هر روز مسیرها، کریدورها و شبکه‌های تجاری جدیدی ایجاد می‌شود که کشورها بتوانند از طریق آن کالاهای خود را به بازارهای مختلف برسانند. ایران نیز به لحاظ موقعیت خاص جغرافیایی خود از استعدادها و مزیت‌های بالایی برای ترانزیت کالا برخوردار است و می‌تواند همانند گذشته سود بالایی از این طریق داشته باشد. طبق گفته سید حسن موسوی‌نژاد مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل ریلی رجا درآمد ترانزیتی ایران در دوره پیک(اوج) خود چیزی حدود 15 تا 20 میلیارد دلار بوده‌است که نسبت به ظرفیت‌های موجود در این کشور و تاریخ حضور ایران در جاده ابریشم بسیار ناچیز است. البته او تأکید کرده‌است که درآمد ترانزیتی ایران وابستگی بالایی به اقتصاد جهان و قیمت‌های جهانی کالا دارد. برای مثال در ایران پنبه جزو مهم‌ترین کالاهای ترانزیتی است؛ گزارش‌ها نشان می‌دهد بیش از 100هزار تن عدل پنبه تولیدی کشورهای آسیای میانه تنها از طریق بندر شهید رجایی به کشورهای اروپایی و آسیای شرقی ترانزیت می‌شود. اما اگر تغییری در میزان تولید و صادرات این کالا ایجاد شود، روی درآمد ترانزیتی کالا در ایران تأثیر می‌گذارد. طبق گفته مدیرعامل شرکت حمل‌ونقل ریلی رجا، نفت نیز از دیگر کالاهای مهم برای ترانزیت است؛ اکنون این کالا با کاهش قیمت زیادی در بازارهای جهانی مواجه شده که روی ترانزیت آن و در نتیجه روی درآمد ترانزیتی آن در ایران از این طریق اثر منفی می‌گذارد.
مسئله سود ترانزیت کالا در ایران چیست؟
اما نوسان قیمت کالا و تأثیر آن روی ترانزیت کالا، تنها مسئله در رابطه با سوددهی ترانزیت کالا در سیستم حمل‌ونقل و گمرک ایران نیست. بر اساس گزارش پایگاه خبری اتاق ایران، برخی از تحلیل‌گران معتقدند مسئولان در ایران به جای اینکه چشم امید به سودهای حاصل از محل ترانزیت کالا داشته باشند بهتر است به صادرات کالا فکر کنند. سیدعلی حسینی عضو اتاق بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی ایران در این باره می‌گوید: «درآمد ترانزیتی یعنی ما نظاره‌گر فعالیت‌های تجاری کشورهای دیگری باشیم که با عبور دادن کالاهای صادراتی خود از سرزمین ما به سودهای کلان دست پیدا می‌کنند و حق ترانزیت مختصری نیز از این طریق به ما می‌دهند. این در حالی است که ما می‌توانیم چشم طمع از درآمد ترانزیت کالا برداریم و خودمان وضعیت صادرات کالاهای‌مان را روان‌تر کنیم.» بسیاری از دیگر تحلیل‌گران و فعالان اقتصادی نیز معتقدند ایران به جای تمرکز بر سودهای اندک حاصل از ترانزیت کالا بهتر است روی فروش محصولات و کالاهای صادراتی خود در بازار هدف تمرکز کند. ترانزیت‌ها معمولاً زمانی‌که میان قاره‌ای به قاره دیگر صورت می‌گیرند می‌توانند سودهای کلانی را برای کشورهای محل عبور خود به همراه داشته‌باشند.
طبق گفته فعالان اقتصادی، ترانزیت کالا در ایران بیشتر از آنکه بین‌قاره‌ای باشد بیشتر بین کشورهای همسایه صورت می‌گیرد. از نظر کارشناسان ترانزیت کالا با کشورهای همسایه بیشتر از آنکه سودآور باشد، هزینه‌های اضافی برای ترمیم، نگهداری و بهبود وضعیت جاده‌ها را به دنبال خواهد داشت. به این ترتیب مسئله درآمدهای حاصل از محل ترانزیت کالا به محلی برای بحث میان تحلیل‌گران و فعالان اقتصادی تبدیل شده‌است. بسیاری از کارشناسان اقتصادی برای «اقتصاد ترانزیت» عنوان «گردشگری اقتصادی» را انتخاب کرده‌اند و آن را جزو سودآورترین بخش‌ها در ایران می‌دانند. برای مثال گزارشی از خبرگزاری جمهوری صدا و سیما نشان می‌دهد ایران ظرفیت ترانزیت کالا تا 70میلیون را دارد و می‌تواند دو برابر درآمدهای نفتی از این طریق درآمد داشته‌باشد. سال گذشته نیز وزیر راه و شهرسازی از رشد 80درصدی ترانزیت ریلی خبر داد که نشان از اهمیت این مسئله دارد. بررسی وضعیت ترانزیت بار در کشور نیز نشان می‌دهد رشد سالانه ترانزیت بار از مسیر ایران از محل افزایش عملکرد ترانزیتی حمل‌ونقل جاده‌ای بوده‌است. داده‌ها همچنین نشان می‌دهد حمل‌ونقل جاده‌ای در مقایسه با حمل‌ونقل ریلی صرفه اقتصادی کمتری دارد. علیرغم اینکه حمل‌ونقل ریلی می‌تواند سود بیشتری را به دنبال داشته باشد اما توجه کمتری به آن شده‌است و به همین خاطر برخی از کارشناسان و فعالان اقتصادی، هزینه‌های تحمیلی برای ترمیم و نگهداری جاده‌ها که از محل ترانزیت جاده‌ای ایجاد می‌شود را بهانه می‌کنند. شاید اگر مشکلات و موانع موجود بر سر راه ترانزیت کالا برداشته شود، انتقادات به هزینه‌بر بودن این بخش نیز کمتر شود. برای مثال در حال حاضر تنها به خاطر سوءاستفاده‌ها و بحث قاچاق، ترخیص کالاهای ترانزیتی در گمرک بسیار طولانی شده که مشکلات و هزینه‌هایی را ایجاد کرده‌است. به هر حال ایرن در موقعیت جغرافیایی خاصی قرار دارد که می‌تواند شاهراهی برای حمل کالاهای ترانزیتی کشورهای مختلف باشد، همانطور که در گذشته نیز با قرار گرفتن جاده ابریشم، از خاور تا باختر را در دایره ارتباطات خود داشت.