پس از امضای توافق هستهای میان ایران و کشورهای موسوم به 1+5و اجرایی شدن برجام، به رغم محقق نشدن همه انتظارات در حوزه رفع مشکلات، در بسیاری از حوزه‌ها زمینه همکاری گسترده ایران با کشورهای صاحب تکنولوژی فراهم شد و صنعت حمل و نقل هوایی در صدر لیست صنایعی قرار گرفت که با اجرایی شدن برجام، از فرصت‌های مناسبی برخوردار شد.
از همان ابتدای امر، عباس آخوندی، وزیر راه و شهرسازی اعلام کرد: صنعت حمل و نقل هوایی ایران برای رسیدن به جایگاه شایسته، به حدود 500 هواپیما نیاز دارد که باید به تدریج خریداری شوند.
آخوندی منابع مورد نیاز برای خرید این تعداد هواپیما را رقمی در حدود 50 میلیارد دلار برآورد و اذعان کرد که تامین چنین مبلغی از حد توان شرکت‌های دولتی و خصوصی خارج است، بنابراین مدل خرید هواپیما به صورت اجاره به شرط تملیک، مناسب‌ترین مدلی است که هم با شرایط مالی شرکت‌ها سازگار است و هم مسیر تامین نیازهای صنعت حمل و نقل هوایی کشور را هموار می‌کند.
انعقاد نخستین قرارداد خرید هواپیما با بوئینگ
مذاکرات مسئولان صنعت حمل و نقل هوایی و مقامات عالی رتبه وزارت راه و شهرسازی که از نخستین روزهای پس از توافق هستهای به صورت جدی با سازندگان مطرح هواپیمای تجاری آغاز شده بود، عاقبت درحدود یک سال بعد از اجرایی شدن برجام به بار نشست و در آذرماه ۹۵ اولین قرارداد خرید هواپیما با شرکت بوئینگ منعقد شد.
این نخستین قرارداد ایران ایر با بوئینگ پس از ۳۸ سال بود و براساس آن، شرکت بوئینگ ۸۰ فروند هواپیما به ایران تحویل می‌داد که ۶ فروند از آن در سال ۲۰۱۷ وارد ایران می‌شد. طبق این قرارداد، ۵۰ فروند هواپیمای ۷۳۷ مکس(MAX) به ظرفیت ۱۵۰ تا ۱۶۰ نفر، ۱۵ فروند هواپیمای ۷۷۷ مدل ایی.آر۳۰۰ (ER300) به ظرفیت ۳۵۰ نفر و ۱۵ فروند هواپیمای پهن پیکر دوربرد مدل ۷۷۷ به ظرفیت۳۹۰ نفر، در مدت ۱۰ سال به ایران ایر تحویل داده می‌شد.
سبقت ایرباس از بوئینگ
گرچه ایران نخستین قرارداد خرید هواپیما را با شرکت بوئینگ منعقد کرد اما با این حال شرکت ایرباس توانست از بوئینگ پیشی بگیرد و پس از امضای قرارداد فروش هواپیما به ایران در دی‌ماه 95، نخستین هواپیماهای پسابرجامی را تا پیش از پایان سال ۹۵ به ایران تحویل دهد.
شرکت هواپیمایی جمهوری اسلامی ایران که مذاکرات خود برای خرید هواپیما از شرکت فرانسوی ایرباس را آغاز کرده بود سرانجام در دی ماه ۹۵ قرارداد نهایی خرید ۱۰۰ فروند هواپیما را با این شرکت به امضا رساند و بنا بر این قرارداد، شرکت ایرباس متعهد شد با اخذ مجوزهای لازم ۱۰۰ فروند هواپیمای جدید به ایران بفروشد.
بر این اساس از اوایل سال ۲۰۱۷ میلادی و در یک پروسه زمانی ۱۰ ساله باید 100 فروند هواپیما به ایران تحویل داده می‌شد که 2 فروند از این هواپیماها در دی و اسفند 95 به ناوگان هوایی ایران پیوست.
طبق اعلام ایران‌ایر ۴۶ فروند از هواپیماهای خریداری شده از خانواده ایرباس ۳۲۰، ۳۸ فروند از خانواده ایرباس ۳۳۰ و ۱۶ فروند از خانواده ایرباس ۳۵۰ است.
ماموریت هواپیماهای آ.تی.آر در فرودگاه‌های داخلی
وزیر راه و شهرسازی همچنین در سال ۹۵ از مذاکره برای خرید هواپیما از شرکت فرانسوی-ایتالیایی آ.تی.آر« ATR» خبر داده بود. قائم مقام وزیر راه و شهرسازی در بهمن ماه اعلام کرده بود در پسابرجام، پیش قرارداد خرید ۲۰ فروند از این هواپیماهای ۷۰ نفره با شرکت ای.تی.آر امضا شده و اگر درباره تامین قطعات موتورهای کانادایی این هواپیماها به تفاهم برسیم قرارداد نهایی امضا می شود.
بر اساس این قرارداد، گفته می‌شد تا پیش از پایان سال 95، سه تا چهار فروند از این هواپیماهای فرانسوی-ایتالیایی به هواپیمایی جمهوری اسلامی تحویل می‌شود اما این تحویل عملا به سال 96 موکول شد و 4 فروند از این هواپیماها در اردیبهشت به ایران وارد شدند. به گفته مقامات شرکت هواپیمایی ایران ایر، این هواپیماها برای سرویس دهی به فرودگاه‌های کوچک کشور مورد استفاده قرار خواهند گرفت و امید است با ورود آنها به ناوگان هوایی کشور، سفرهای هوایی بین شهرهای داخلی رونق بگیرد.
دومین قرارداد بوئینگ با ایرلاین‌های ایرانی
پس از آنکه شرکت هواپیمایی ایران ایر توانست با نهایی کردن مذاکرات خود قراردادهایی جداگانه با سه شرکت ایرباس، بوئینگ و ATR به امضا برساند، شرکت هواپیمایی آسمان نیز مذاکراتی را برای خرید هواپیما از شرکت بوئینگ اغاز کرد که بر اساس ان این شرکت 30 فروند هواپیمای مسافری از بوئینگ تحویل می‌گرفت ضمن اینکه در این قرارداد برای فروش 30 فروند هواپیمای دیگر نیز زمینه سازی شده بود.
این قرارداد عاقبت در نیمه دوم خردادماه سال جاری نهایی شد و شرکت هواپیماساز بوئینگ آمریکا که برای نزدیک به چهار دهه امکان حضور در بازارهای ایران را از دست داده بود، توانست علاوه بر امضای قرارداد فروش 80 هواپیما به ایران ایر، ساز و کار فروش 60 فرورند هواپیما به شرکت آسمان را نیز نهایی کند.
براساس قرارداد بوئینگ و شرکت آسمان، در گام نخست خرید 30 فروند هواپیمای بوئینگ MAX 737 به این شرکت تحویل داده می‌شود که طبق برآوردهای صورت گرفته حدود 95 درصد از تامین مالی آن را فاینانس پوشش خواهد داد و آسمان در گام نخست تنها 5 درصد از قرارداد را به شکل نقدی پرداخت می کند.
شرکت آمریکایی بوئینگ در بیانیه ای اعلام کرد تفاهم نامه ای با آسمان ایرلاینز امضا کرده که قصد دارد ۳۰ فروند مدل بدنه باریک ۷۳۷ مکس را خریداری کند و شرکت آسمان همچنین از حق خرید ۳۰ فروند دیگر هواپیما از بوئینگ برخوردار است.
دور جدید خرید هواپیما از ایرباس و بوئینگ
هفته آخر خردادماه دور جدید خرید هواپیما از دو غول هواپیماساز کلید خورد. بر این اساس 2 شرکت هواپیمایی ایرانی تفاهمنامه خرید ۷۳ فروند هواپیمای مسافربری جدید را با شرکت ایرباس امضا کردند و یک ایرلاین دیگر نیز خبر نهایی‌شدن قریب‌الوقوع توافق خرید ۱۰ فروند هواپیما از بوئینگ را رسانه‌ای کرد.
در این شرایط شرکت ایرباس در بیانیه‌ای مطبوعاتی از امضای یادداشت تفاهم خرید 28فروند هواپیما با شرکت هواپیمایی زاگرس خبر داد که خرید 20فروند هواپیمایA320neo و 8 فروند هواپیمای A330neo را شامل می‌شود. این 28هواپیما به‌صورت اجاره به شرط تملیک خریداری خواهد شد.
ایرباس همچنین در بیانیه دیگری اعلام کرد: شرکت هواپیمایی ایران ایرتور نیز با امضای تفاهمنامه خرید 45فروند در نمایشگاه هوایی پاریس به جدیدترین مشتری هواپیمای خانواده A320neo تبدیل شده است. ارزش کلی این تفاهمنامه به 4.5میلیارد یورو می‌رسد و براساس آن 45فروند هواپیما از خانواده NEO320 به ناوگان هواپیمایی ایران ایرتور اضافه می‌شود.
در این میان شرکت قشم ایر نیز اعلام کرد توانسته به امضای تفاهمنامه خرید 10فروند هواپیما با شرکت بوئینگ دست پیدا کند که دوطرف متعهد شده‌اند شرایط را برای نهایی‌کردن آن تا مرداد‌ماه فراهم کنند. طبق اعلام قشم ایر، این 10فروند هواپیما از خانواده MAX737 خواهد بود که تأمین مالی آن از طریق فاینانس انجام می‌شود.
هدفگذاری برای ایجاد ایرلاین جدید
در شرایطی که ایران برای خرید هواپیماهای جدید سنگ تمام گذاشته و توانسته است بیش از کل موجودی هواپیماهای فعلی، هواپیماهای نو و مدرن سفارش دهد، رئیس سازمان هواپیمایی کشوری می‌گوید: تا 6 ماه آینده ۱۰ شرکت هواپیمایی جدید به مجموع ایرلاین های کشور افزوده می‌شود و در حال حاضر نیز سرمایه گذاران این ۱۰ ایرلاین جدید در حال خرید هواپیما هستند.
به گزارش مهر، علی عابدزاده در خصوص موافقت اصولی سازمان هواپیمایی کشوری با ایجاد شرکت های هواپیمایی جدید گفت: متقاضیان راه اندازی ایرلاین، در اولین گام باید موافقت اصولی سازمان را اخذ کنند، در این مرحله به ۱۰ ایرلاین موافقت اصولی داده ایم و 6 ماه فرصت دارند تا ساختار سازمانی خود را طراحی، تکمیل و عملیاتی کنند که این فرصت 6 ماهه برای یک نیم سال دیگر قابل تمدید است.
معاون وزیر راه و شهرسازی ادامه داد: متقاضیان یا سرمایه گذاران راه اندازی شرکت هواپیمایی اهداف مختلفی از تأسیس ایرلاین دارند برخی به دنبال راه اندازی خطوط هوایی داخلی یا منطقه ای هستند، برخی انجام پروازهای بین المللی را هدف گذاری کرده اند، برخی هم صرفا می خواهند پروازهای چارتری داشته باشند و مدل های دیگر که هر کدام به مجوز خاصی از سوی سازمان هواپیمایی نیاز دارد؛ طبعا کفایت سرمایه هر مدل از درخواست مجوزها هم متفاوت است. اما حداقل سرمایه برای متقاضی ایرلاینی که همه نوع فعالیتی بخواهد داشته باشد، ۳۴۰ میلیارد تومان است. پس از تأمین سرمایه نیز در گام بعدی متقاضی باید به دنبال اخذ گواهینامه های فنی باشد. همه این مراحل شفاف بوده و هر کس می خواهد ایرلاین جدید ایجاد کند، می تواند به سایت سازمان هواپیمایی مراجعه کند.
با توجه به اظهارات رئیس سازمان هواپیمایی کشوری مبنی بر ایجاد ایرلاین‌های جدید، به نظر می‌رسد باید منتظر موج جدیدی از قراردادهای خُرد برای خرید هواپیما بود که البته لزوما منحصر به خرید هواپیماهای نو نخواهد بود اما به هر حال باعث می‌شود هم رقابت بین شرکت‌های هواپیمایی افزایش یابد و هم حمل و نقل هوایی کشور به سمت اقتصادی شدن گام بردارد.